भारतीय राज्यघटना 12 परिशिष्ट | Bhartiya Rajyaghatna 12 Parishishta | Indian Constitution in Marathi

 

भारतीय राज्यघटना
12 परिशिष्टे

 

      भारतीय राज्यघटनेत सुरूवातीला 8 परिशिष्टे होती. 1951 नंतर करण्यात आलेल्या विविध दुरुस्त्यांनी 4 परिशिष्टे (परिशिष्ट 9, परिशिष्ट 10, परिशिष्ट 11, परिशिष्ट 12) समाविष्ट करण्यात आली. 

परिशिष्ट 1

• राज्यांची नावे व त्यांचे राज्यक्षेत्र

• केंद्रशासित प्रदेश व त्यांची क्षेत्र

 संबंधित कलमे

            कलम 1 ते 4

 

परिशिष्ट 2  

वेतन, भत्ते व विशेषाधिकार यासंबधित तरतुदी

•    राष्ट्रपती

•    राज्यपाल

•    लोकसभेचा सभापती व उपसभापती

•    राज्यसभेचा अध्यक्ष व उपाध्यक्ष

•    राज्यातील विधानसभांचे सभापती व उपसभापती

•    राज्यातील विधानपरिषदांचे अध्यक्ष व उपाध्यक्ष

•    सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश

•    उच्च न्यायालयांचे न्यायाधीश

•    भारताचा नियंत्रक व महालेखापरीक्षक        

 

संबंधित कलमे

      कलम 59, 65, 75, 97, 125, 148, 158, 164, 186 व 221

परिशिष्ट 3 

पुढील व्यक्तींनी घ्यावयाच्या शपथ किंवा वचननाम्याची प्रारूपे

•    केंद्रीय मंत्री

•    संसदेच्या निवडणुकीतील उमेदवार

•    संसद सदस्य

•    सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश

•    उच्च न्यायालयांचे न्यायाधीश

•    भारताचा नियंत्रक व महालेखापरीक्षक

•    राज्यातील मंत्री

•    विधिमंडळातील निवडणुकीतील उमेदवार

•    राज्य विधिमंडळ सदस्य

संबंधित कलमे

                   कलम 75, 84, 99, 124, 146, 173, 188 व 219

 

परिशिष्ट 4 

•      राज्यसभेतील जागांची राज्याराज्यात व केंद्रशासित प्रदेशात विभागणी

 

• संबंधित कलमे

                   कलम 4 व 80

 

 

परिशिष्ट 5 

• अनुसूचित क्षेत्रे व अनुसूचित जमाती यांचे प्रशासन व नियंत्रण यांबाबत तरतुदी

संबंधित कलमे

           कलम 244

 

(या तरतुदी आसाम, मेघालय, त्रिपुरा व मिझोरम ही राज्ये वगळता उर्वरित राज्यांमधील “अनुसूचीत क्षेत्रे” म्हणून घोषित केलेल्या प्रदेशांना लागु आहेत.)

 

 

परिशिष्ट 6 

• आसाम, मेघालय, त्रिपुरा व मिझोराम या राज्यातील आदिवासी क्षेत्रांच्या प्रशासनाशी संबंधित तरतुदी आहेत.

संबंधित कलमे

                   कलम 244 व 275

 

 

परिशिष्ट 7 

केंद्र व राज्य यांच्या अधिकारांच्या विभागणीविषयी तीन सूची

•   संघ सूची

                  100 विषय (सुरूवातीला 97 विषय)

•   राज्य सूची

                   61 विषय (सुरूवातीला 66 विषय)

•    समवर्ती सूची

                   52 विषय (सुरूवातीला 47 विषय)

 

संबंधित कलमे

                   कलम 246

 

 

परिशिष्ट 8 

घटनेने मान्यता दिलेल्या भाषांची यादी 

•  सुरूवातीला 14 भाषा होत्या, सध्या एकुण 22 भाषा आहेत. 

          आसामी, बंगाली, बोडो, डोग्री(डोंगरी), गुजराती, हिन्दी, कन्नड, काश्मिरी, कोकणी, मैथिली, मल्याळम, मणीपुरी, मराठी, नेपाळी, ओरिया, पंजाबी, संस्कृत, संथाली, सिंधी, तामिळ, तेलुगू व उर्दू.

 

•  सिंधी  -  21 वी घटनादुरूस्ती अधिनियम 1967

•  कोकणी, मणीपुरी, नेपाळी  -  71 वी घटनादुरूस्ती अधिनियम 1992

•  बोडो, डोग्री, मैथिली, संथाली  –  92 वी घटनादुरुस्ती अधिनियम 2003

 

संबंधित कलमे

                   कलम 344 व 351

 

परिशिष्ट 9 

         जमीन सुधारणांविषयी आणि जमीनदरी पद्धत रद्द करण्याविषयी राज्य सरकारांचे व इतर बाबींविषयी संसदेचे कायदे व नियमने. (सुरूवातीला 13 सध्या 282)

 

• हे परिशिष्ट पहिली घटनादुरूस्ती अधिनियम 1951 अन्वये समाविष्ट करण्यात आले.

 

संबंधित कलमे

                   कलम 31 बी

 

परिशिष्ट 10

पक्षांतर केल्यामुळे संसद व राज्य विधानसभांचे सदस्यत्व रद्द करण्याविषयीच्या तरतुदी.

• हे परिशिष्ट 52 व्या घटनादुरूस्ती अधिनियम 1985 अन्वये समाविष्ट करण्यात आले.

• या परिशिष्टाची “ पक्षांतर विरोधी कायदा “ म्हणून सुद्धा ओळख.

 

संबंधित कलमे

                   कलम 102 व 191

 

 

परिशिष्ट 11

• पंचायतींचे अधिकार व जबाबदार्‍या 

• एकूण 29 विषय.

• हे परिशिष्ट 73 व्या घटनादुरूस्ती अधिनियम 1992 अन्वये समाविष्ट करण्यात आले.

 

संबंधित कलमे

                   कलम 243 G

 

परिशिष्ट 12

• नगरपालिकांचे अधिकार व जबाबदार्‍या 

• एकूण 18 विषय.

• हे परिशिष्ट 74 व्या घटनादुरूस्ती अधिनियम 1992 अन्वये समाविष्ट करण्यात आले.

 

संबंधित कलमे

                   कलम 243 W

 

 

 

प्रश्न P61. खालीलपैकी कोणत्या भाषेला सर्वप्रथम अभिजात भाषेचा दर्जा देण्यात आला होता ?

प्रश्न 14. जम्मू व काश्मीर या राज्यातील 'सलाल जलविद्युत प्रकल्प' कोणत्या नदीवर आहे ?

प्रश्न H20. _________ यांनी स्वदेशी चळवळीचा 'श्री गणेशा' करून खादीचा पोशाख घालून सन 1877 मधील दिल्ली दरबारात हजेरी लावली ? (Combine B & C 2023)

प्रश्न 15. घटक राज्याचे राज्यपाल कोणास जबाबदार असतात ?

📚 संबंधित लेख :

👉 भारताचा महान्यायवादी 👉 भारतीय राज्यघटनेचे स्रोत 👉 राज्यघटना सराव प्रश्नसंच 5 👉 राज्यघटना सराव प्रश्नसंच 8

📚 आणखी वाचा :

👉 चालू घडामोडी 👉 नद्यांची वैदिक/प्राचीन व आधुनिक नावे 👉 कृषी क्षेत्रातील क्रांती 👉 16 महाजनपदे 👉 अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलन | Marathi Sahitya Sammelan 👉 मराठी लेखक आणि त्यांची टोपण नावे

 

📚 इतर सराव प्रश्नसंच :

👉 प्राचीन भारत सराव प्रश्नसंच 1 👉 SET NET History 24 👉 इतिहास सराव प्रश्नसंच 5 👉 SET NET मराठी 18 👉 भूगोल सराव प्रश्नसंच 7

SET NET मराठी

Geography/भूगोल

16 महाजनपदे